Του
Ταξιάρχη στη Σαντορίνη
Από την Οία μέχρι το
Ακρωτήρι και από το Ηφαίστειο μέχρι και την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου στην
Αρχαία Θήρα και τον Ταξιάρχη στη Μονή Προφήτη Ηλία γιορτάστηκε με ιδιαίτερη
ευλάβεια η εορτή των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Σε μια προσπάθεια ιχνηλάτησης της γιορτής
εντοπίστηκαν ιδιαίτερα στοιχεία τα οποία
και αναφέρουμε:
…….Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στην Οία...«ο κουτσάφτης»!
Στην Οία, η εκκλησία των «Ταξιαρχών
Μιχαήλ και Γαβριήλ» βρίσκεται στην γειτονιά «Γουλάς» (από το τούρκικο: kule =
κάστρο) κοντά στις σκάλες που οδηγούν στον όρμο του Αμμουδιού, σημείο όπου ο
κόσμος μαζεύεται στις μέρες μας για να παρακολουθήσει το ηλιοβασίλεμα. Τα ιερά
κειμήλια της εκκλησίας είναι από την Ρωσία του 19ου αιώνα, ευσεβή
τάματα των παλιών ναυτικών και καραβακυραίων της Οίας.
Στην Οία έχουν έναν πολύ όμορφο θρύλο
για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον οποίο αποκαλούν «κουτσάφτη» δηλαδή κουφό
(«κουτσάφτης»: κουτσός από αυτί, χωρίς ακοή).
Τον θρύλο, μας τον διηγήθηκαν γιαγιάδες
της Οίας με το χαρακτηριστικό τοπικό Οιάτικο γλωσσικό ιδίωμα και σας τον
μεταφέρουμε: «Ο Θεός όντας ήκαμε το ντουνιά, ηόρισε τον Μιχαήλο
"ψυχοβγάλτη" για να παίρνει τσοί ρούχες των ανθρώπων. Αυτός όμως κάθε βολά που πήαινε, ήκουε το
γιαγαρί από τσοι αϊλοί, ήκουε τον ετοιμοθάνατο που ηλάμαζε, ηλυπόταν και ηγύριζε
γκέρι άπραγος.
Μια, δυο, τρεις… του σοϊλάρει ο Θεός:
- Ίντα θα γίνει με σένα; Σε στέλνω να παίρνεις τσοι ρούχες και εσύ γυρίζεις γκέρι με αδειανά τα χέρια και μποδίζεις το λόγο μου!
- Θέε μου σχώρα με, αμά δεν βαστώ να ακούω τα αλάματα και τσοι άνθρωποι να σκούζουν, σεκλετίζομαι, ντουρμακίζω και δεν μπορώ να πάρω τσοι ρούχες τους.
- Ε τότε και εγώ θα σε κάμω κουτσάφτη να μην ακούς τίοτις!
- Και όντας ο ντουνιάς θα με κράζει για βοήθεια;
- Όντας ο ντουνιάς θα κράζει το όνομα σου για βοήθεια, θα το νιώθεις από σεγίδι και θα πηαίνεις! Αμά την ακοή γκέρι δεν σου τήνε δίνω.
Και έτσι ο Θεός τον ήκαμε κουτσάφτη για να παίρνει τσοι ρούχες χωρίς να ακούει. Οι άνθρωποι νομίζουν πως ο Μιχαήλος είναι καγιάς και δεν χαμπαριάζει, αμά αυτός έχει καρδιά πιότερο αγνή και από παιδιού. Κουτσάφτης είναι ο ζάβαλης και δεν ακούει, όχι καγιάς!»
- Ίντα θα γίνει με σένα; Σε στέλνω να παίρνεις τσοι ρούχες και εσύ γυρίζεις γκέρι με αδειανά τα χέρια και μποδίζεις το λόγο μου!
- Θέε μου σχώρα με, αμά δεν βαστώ να ακούω τα αλάματα και τσοι άνθρωποι να σκούζουν, σεκλετίζομαι, ντουρμακίζω και δεν μπορώ να πάρω τσοι ρούχες τους.
- Ε τότε και εγώ θα σε κάμω κουτσάφτη να μην ακούς τίοτις!
- Και όντας ο ντουνιάς θα με κράζει για βοήθεια;
- Όντας ο ντουνιάς θα κράζει το όνομα σου για βοήθεια, θα το νιώθεις από σεγίδι και θα πηαίνεις! Αμά την ακοή γκέρι δεν σου τήνε δίνω.
Και έτσι ο Θεός τον ήκαμε κουτσάφτη για να παίρνει τσοι ρούχες χωρίς να ακούει. Οι άνθρωποι νομίζουν πως ο Μιχαήλος είναι καγιάς και δεν χαμπαριάζει, αμά αυτός έχει καρδιά πιότερο αγνή και από παιδιού. Κουτσάφτης είναι ο ζάβαλης και δεν ακούει, όχι καγιάς!»
Πρέπει να το τονίσουμε
ότι τον θρύλο με τον «κουφό» αρχάγγελο Μιχαήλ, εκτός από την Οία, τον συναντάμε
και σε άλλα νησιά του Αιγαίου όπως π.χ. τη Σύμη (με τον Πανορμίτη), τη Λέσβο
(με το Ταξιάρχη) αλλά και σε περιοχές του πάλαι ποτέ ελληνισμού της Μικράς
Ασίας.
Λεξιλόγιο:
τσοι = τις
ρούχες, ρούχα = ψυχές, ψυχή (από το τούρκικο: ruh
=
ψυχή)
βολά = φορά
γιαγαρί = φασαρία, θρήνος (από το τούρκικο: yaygara = οχλαγωγία)
αϊλοί = συγγενείς (από το τούρκικο: aile
= οικογένεια)
ηλάμαζε = έκλαιγε (αλαμάζω
= κλαίω) (από το τούρκικο:
ağlamak = κλαίω)
σοϊλάρει = λέει (σοϊλάρω = μιλάω) (από το τούρκικο: soylemek = μιλάω)
γκέρι = πίσω (από το τούρκικο: geri
= πίσω)
σεκλετίζομαι = στεναχωριέμαι (από το τούρκικο: silket =
θλίψη)
ντουρμακίζω = σταματώ (από το τουρκικο: durdurmak = σταματώ)
κράζω = φωνάζω
σεγίδι = διαίσθηση (από το τούρκικο: sezgi
= διαίσθηση)
καγιάς = σκληρός, σκληρόκαρδος (από το τούρκικο: kaya
= βράχος)
δεν χαμπαριάζει = δεν συγκινείται (από το τούρκικο: haber
= είδηση)
ζάβαλης = άμοιρος, κακόμοιρος (από το τούρκικο: zavalli = κακόμοιρος)
Ο Ταξιάρχης στη Μεσσαριά και τον
Καρτεράδο
Από την άλλη όμως ξέρατε το προσωνύμιο «Μαύρος»
βρίσκεται στη Μεσσαριά σύμφωνα με την παράδοσή το κεφάλι του αγγέλου έγινε από
πηλό πλασμένο με το αίμα των καλογέρων. Άλλη μία ιδιαίτερη εκκλησία χρονικά
τιμάται και στον Καρτεράδο στην περιοχή «Βουνίτσο» όπου ο Ταξιάρχης είναι του 15ου αιώνα, ενώ τόσο
στον Πύργο, όσο και στο Εμπορείο στο Μεγαλοχώρι και στο Ακρωτήρι η Χάρη Τους τιμήθηκε ευλαβικά[1].
Ο Ταξιάρχης στην Αρχαία Θήρα και στη
Μονή Προφήτη Ηλία
Στην Αρχαία Θήρα υπάρχει η περίφημη
εκκλησία του Αγίου Στεφάνου η οποία είναι ιδρυμένη στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής
βασιλικής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ(στον οποίο το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο)
και του Αγίου Γεωργίου. Για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ της Αρχαίας Θήρας, ο Χίλλερ φον Γκαερντρίνγκεν σε επιστολή του προς
τον τότε Μητροπολίτη Θήρας Δανιήλ τον χαρακτηρίζει ως « Άγιο και Φόβερο»
υποδηλώνοντας και την εν γένει σημασία των Αρχ Αγγέλων ως προς τα υπόλοιπα
Τάγματα.[2]
Παράλληλα δε λίγο πιο πάνω άλλη μια
κρυφή εκκλησία του Ταξιάρχη στο χώρο της
Μονής του Προφήτη Ηλία κτισμένη το 1924[3]
εντάσσεται στην ιδιαίτερη ευλάβεια των Αγίων.
Ο Ταξιάρχης στον Καμάρι
Για τον Ταξιάρχη στο Καμάρι η Νίκη
Τσέκου μας προσθέτει μια εξίσου σημαντική πληροφορία για τρεις Κυρήνες της Σαντορίνης
και για τον τρόπο που ονοματίστηκαν:
«Έτσι έμαθα ότι οι τρεις ξαδέλφες μου που μόνο αυτές έχουν το όνομα
Κυρήνα, οφείλουν το όνομά τους σε μια μαρμάρινη πλάκα που ξέθαψε ο προπάππους
τους ο παπά Μιχάλης κάνοντας εργασίες στην αυλή της εκκλησίας του Ταξιάρχη στην
Επισκοπή Γωνιά. «Κυρήνα» ή «Κυρήνη» έγραφε η μαρμάρινη πλάκα και ο παππά
Μιχάλης έδωσε το όνομα αυτό στην κόρη του κι έτσι μεταφέρθηκε στις εγγονές της»!!!!![4]
….και στο
Εμπορείο
Για τον
Ταξιάρχη στον Εμπορείο πρέπει να προσδιοριστεί ότι σύμφωνα δε και με επιγραφή
που υπάρχει εκεί, ανακαινίστηκε το 1664[5]
Για τον
δε Ταξιάρχη του Μεγαλοχωρίου, η Αργυρούλα Παπανδρεοπούλου Αναγνώστου αναφέρει
σε προγενέστερο μνεία της στα «Θηραϊκά Νέα»:
«Η γιαγιά μου η Αργυρούλα είχε έναν πρώτο ξάδερφο το Μιχάλη
το Συρίγο, Σαμπούκο, όπως ήταν το παρατσούκλι του. Είχε μια ξεχωριστή αγάπη
ο Θείος στην οικογενειακή μας εκκλησία τον Ταξιάρχη τον Αρχοντα Μιχαήλ που είχε
το όνομά του. Η μητέρα της γιαγιάς μου
και η μητέρα των θείων ήταν αδερφές και ο θείος ο Μιχάλης είχε ιδιαίτερη
αδυναμία στην πρώτη του ξαδέρφη τη γιαγιά μου την Αργυρούλα. Και οι δύο όμως
είχαν εξίσου την ίδια αγάπη στην
εκκλησία τους τον Ταξιάρχη. Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ είναι από τις πιο παλιές
εκκλησίες της Σαντορίνης. Χτίσθηκε το 1806 Είχε πολύ σπάνιες εικόνες που
δυστυχως δυο από αυτές έκλεψαν ιερόσυλοι από το τέμπλο, το Χριστό Ένθρονο και την Παναγιά « Ρόδο το
Αμάραντο». Αυτές οι εικόνες ήταν
ζωγραφισμένες από τον Γουλιέλμο Συγάλα, μαθητή μιας ακμάζουσας κρητικής Σχολής «
Θα τον κάνω τον Ταξιάρχη Ενορία»
έλεγε της γιαγιάς μου « γιατί μου ’δωσε
καλά παιδιά και καλές νύφες και ζούνε μια χαρά γιατί τα σκεπάζει εκείνος…»
«
Είμαστε φίλοι, έλεγε, με το «Ταξιαρχάκι. Κάθε βράδυ του
κουβεντιάζω και ότι του ζητήσω μου το κάνει. Γι αυτό δεν πάω στην Αθήνα κοντά
στην οικογένειά μου, γιατί δεν θέλω να
τον αποχωριστώ. Έχω και το κρεββατάκι
μου μέσα στο πανηγυρόσπιτο και είμαι κατευχαριστημένος, που κοιμάμαι κοντά του», μας έλεγε
Όταν αρρώστησε ο θείος
πήγε στην Αθήνα στα παιδιά του και από εκεί έφυγε για το αιώνιο ταξίδι. Όπως φαντάζομαι εγώ,
όταν ήλθε ο Μιχαήλ να πάρει την ψυχή του δεν φοβήθηκε, αλλά χάρηκε και παρέα οι δυό τους πέταξαν για
τον Παράδεισο!...
….και στο Ακρωτήρι
Στον δε Ταξιάρχη του
Ακρωτήριου τον οποίο ασπάστηκα φέτος πρώτη φόρα, εγώ απλά θα τονίσω για άλλη
μια φορά την ζεστή έννοια της «Πανήγυρης» που υπήρχε μετά τον εσπερινό, όπου οι
Ακρωτηριανοί τίμησαν την Χάρη Τους με τον παραδοσιακό τρόπο. Δυστυχώς δεν
γνωρίζω περισσότερα στοιχεία και όποιος θα μπορεί να συμβάλλει με μεγάλη μας χαρά…
….και στην Νέα Καμμένη
Επίσης για πρώτη φορά
πήγα ανήμερα της εορτής στην Νέα Καμμένη για την Τιμή της εκεί εκκλησίας… Από
τα λίγα πράγματα που έμαθα η βασική
εικόνα ήταν σ έναν θόλο αρχικά και μετά άρχισε η ανοικοδόμηση του ναού ως εξής:
Κάποιος από τους Σαντορινιούς καπετάνιους της Αθήνας ευλαβόταν πολύ τους Αρχαγγέλους.
Έφερε την εικόνα του τέμπλου και ξεκίνησε συνεπικουρούμενος και από άλλους να
χτίζει την εκκλησία αυτή …Από εδώ και πέρα, φαίνεται ότι ο περίφημος Καπετάν
Μανώλης Καφιέρης (Αρμπόνας) βοήθησε εξ ολοκλήρου και αυτός και η οικογένειά του
από το Φηροστεφάνι στην 2η φάση του χτισίματος ( μάλλον σε μιας
μορφής ανοικοδόμηση μετά το σεισμό του 1956). Πολλοί θυμούνται ακόμα την
ξεχωριστή ημέρα για το Ηφαίστειο και τον
τρόπο ευλάβειας της εκκλησίας από τους ναυτικούς. 
Το ιστορικό αυτό έγινε
σαν μιας διαφορετικής μορφής Τιμή και Μνήμη στην Ημέρα των Ταξιαρχών και στον
τρόπο ευλάβειάς τους από τους Σαντορινιούς. Μην ξεχνάτε βέβαια ότι από την
ημέρα των Ταξιαρχών μέχρι και τον Άγιο Νικόλα βγαίνει και ο κρόκος στη
Σαντορίνη….
